کتاب ایل بختیاری در دوره ی قاجار

نویسنده:

آرش خازنی

مترجم:

شهلا طهماسبی

انتشارات:مرکز

معرفی کتاب ایل بختیاری در دوره ی قاجار

«ایل بختیاری در دوره‌ی قاجار» نوشته آرش خازنی، تک‌نگاری‌ای دقیق و پژوهشی است که به بررسی پویایی‌های پیچیده میان کنفدراسیون قبیله‌ای بختیاری در کوه‌های زاگرس و دولت قاجار در سرتاسر قرن نوزدهم پرتلاطم می‌پردازد. این کتاب که در سال ۲۰۱۰ توسط انتشارات دانشگاه واشنگتن منتشر شده، دیدگاهی ظریف و تاریخی از چگونگی ادغام جوامع قبیله‌ای پیرامونی در چارچوب‌های گسترده‌تر امپراتوری و اقتصاد آن دوران ارائه می‌دهد.
تمرکز اصلی خازنی بر قبایل بختیاری است و تعاملات آن‌ها را با دولت قاجار و نیروهای امپراتوری خارجی، به‌ویژه امپراتوری بریتانیا، تحلیل می‌کند. روایت او نشان می‌دهد که چگونه پروژه‌های زیرساختی، نظیر احداث جاده‌ها و اکتشاف نفت، به ابزاری برای پیگیری اهداف امپریالیستی بدل شدند و بختیاری‌های سابقا خودمختار را وارد تماس نزدیک‌تری با سازوکارهای دولت مرکزی و نظام‌های اقتصادی جهانی کردند. این دگرگونی‌ها در رویدادهایی چون انقلاب مشروطه ایران به اوج خود رسید، انقلابی که در آن بختیاری‌ها نقشی کلیدی ایفا کردند.
مضامین کلیدی مطرح شده در این کتاب عبارتند از:
دیدگاه پیرامونی: خازنی «دیدگاهی از حاشیه» اتخاذ می‌کند و به‌جای تمرکز صرف بر روایت‌های دولت مرکزی، بر تجربیات و عاملیت قبایل بختیاری تأکید می‌ورزد.
برخوردهای امپراتوری: کتاب نشان می‌دهد که چگونه منافع بریتانیا-به‌ویژه در حوزه زیرساخت و نفت-با تلاش‌های دولت قاجار برای تحکیم کنترل بر مرزهای خود تلاقی یافت.
عاملیت قبیله‌ای: برخلاف تصویر رایج از قبایل به‌عنوان نیروهایی منفعل، خازنی نشان می‌دهد که بختیاری‌ها به‌طور فعال با قدرت‌های دولتی و امپراتوری وارد تعامل شدند، با آن‌ها سازش کردند و در مواردی نیز مقاومت ورزیدند.
این اثر به‌سبب رویکرد نوآورانه و ژرفای پژوهش خود مورد ستایش قرار گرفته است. سمری آتش در نشریه American Historical Review، از خازنی به خاطر «گنجاندن مردمان حاشیه‌نشین در تاریخ» و نگارش «مونوگرافی‌ای شفاف و ظریف» تمجید می‌کند. انجمن مطالعات خاورمیانه نیز از این کتاب به‌دلیل بهره‌گیری مثال‌زدنی از منابع متنوع و سهم مهم آن در فهم روابط قبیله‌ای-دولتی تقدیر کرده است.
کتاب «ایل بختیاری در دوره ی قاجار» نوشته آرش خازنی، بازخوانی جذابی از تاریخ ایران از دریچه‌ای پیرامونی ارائه می‌دهد. خازنی با برجسته کردن تعاملات بختیاری‌ها با دولت قاجار و قدرت‌های امپراتوری، بینش‌هایی ارزشمند درباره فرایندهای شکل‌گیری دولت، امپریالیسم و نقش تعیین‌کننده جوامع حاشیه‌نشین عرضه می‌کند.